مصرف لبنیات و افزایش التهاب مزمن در بدن: بررسی علمی، پیامدهای سلامتی

تاریخ : 1404.08.26

نویسنده : AdoniS

نظرات : 0

مقدمه

التهاب، پاسخی طبیعی و ضروری برای دفاع بدن در برابر تهدیدهایی مانند میکروب‌ها، آسیب‌های بافتی و سموم محیطی است. اما زمانی که این روند از حالت طبیعی خارج می‌شود و به شکل طولانی‌مدت و مزمن ادامه می‌یابد، تبدیل به یک عامل خطرساز برای بروز بیماری‌های گسترده‌ای مانند دیابت نوع دو، بیماری‌های قلبی، برخی سرطان‌ها، مشکلات گوارشی و حتی اختلالات عصبی می‌شود.
در سال‌های اخیر، نقش تغذیه در تشدید یا کاهش این التهاب مزمن بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. در این میان، محصولات لبنی—که بخش مهمی از الگوی تغذیه‌ای بسیاری از جوامع را تشکیل می‌دهند—به عنوان یکی از عوامل احتمالی تقویت‌کننده التهاب مطرح شده‌اند.

لبنیات و التهاب: پشتوانه‌های علمی و دیدگاه‌های متنوع

۱. لاکتوز و پاسخ التهابی

یکی از ترکیبات اصلی لبنیات لاکتوز است. بسیاری از بزرگسالان—به‌ویژه در مناطق آسیایی و خاورمیانه—در هضم لاکتوز دچار مشکل هستند. این عدم تحمل، با رشد باکتری‌های خاص در روده و تولید گازها و التهاب‌های روده‌ای همراه است.
التهاب ناشی از عدم تحمل لاکتوز البته در افراد مختلف شدت متفاوتی دارد، اما مطالعات نشان داده‌اند که این وضعیت می‌تواند به افزایش التهاب سیستمیک منجر شود.

۲. چربی‌های اشباع در لبنیات

لبنیات حاوی مقادیر قابل توجهی چربی اشباع هستند. پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که چربی‌های اشباع با افزایش سطح نشانگرهای التهابی مانند CRP و IL-6 مرتبط هستند.
این چربی‌ها نه تنها به التهاب مزمن منجر می‌شوند، بلکه مقاومت به انسولین و افزایش LDL را نیز تقویت می‌کنند.

۳. هورمون‌ها و عوامل رشد موجود در شیر

شیر، ماده‌ای بیولوژیک است که برای رشد سریع گوساله طراحی شده است؛ طبیعی است که حاوی فاکتورهای رشد مانند IGF-1 و هورمون‌های متعدد باشد. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که IGF-1 در بدن انسان نیز می‌تواند مسیرهای التهابی و تکثیری را فعال کند و حتی با افزایش ریسک برخی سرطان‌ها در ارتباط است.

۴. واکنش‌های ایمنی به پروتئین‌های لبنی

دو پروتئین اصلی شیر—کازئین و وی‌پروتئین—در برخی افراد واکنش‌های ایمنی ایجاد می‌کنند. حساسیت یا عدم تحمل به این پروتئین‌ها می‌تواند باعث التهاب روده، ضایعات پوستی، سردرد، خستگی مزمن و تشدید التهابات سیستمیک شود.
مطالعات جدید در حوزه میکروبیوم نیز نشان داده‌اند که مصرف کازئین می‌تواند تنوع باکتریایی روده را کاهش دهد و محیطی التهابی ایجاد کند.

محصولات حیوانی و التهاب مزمن

محصولات حیوانی تنها به لبنیات محدود نمی‌شوند؛ گوشت قرمز، گوشت فرآوری‌شده، تخم‌مرغ و چربی‌های حیوانی نیز می‌توانند بر التهاب تأثیر بگذارند. مهم‌ترین عوامل عبارت‌اند از:

۱. اسیدهای چرب ترانس و اشباع

بسیاری از محصولات حیوانی دارای چربی‌های اشباع هستند که با افزایش التهاب، مقاومت به انسولین و بیماری‌های قلبی مرتبط‌اند.

۲. محصولات نهایی گلیکاسیون (AGEs)

این ترکیبات هنگام پخت گوشت‌های حیوانی در دماهای بالا (مثل سرخ‌کردن) تولید می‌شوند و یکی از شناخته‌شده‌ترین محرک‌های التهاب مزمن هستند.

۳. ترکیباتی مانند TMAO

مصرف گوشت و لبنیات با افزایش تولید TMAO در روده مرتبط شده که این ماده رابطه واضحی با التهاب و بیماری‌های قلبی دارد.

۴. آلودگی‌های محیطی و آنتی‌بیوتیک‌ها

بسیاری از محصولات حیوانی صنعتی حاوی باقیمانده آنتی‌بیوتیک‌ها و سموم محیطی هستند که خود باعث اختلالات ایمنی و التهابی می‌شوند.

مزایای جایگزین‌های گیاهی و اثر آنها بر کاهش التهاب

در سال‌های اخیر، گرایش جهانی به سمت رژیم‌های گیاهی—نه فقط به دلایل اخلاقی و زیست‌محیطی، بلکه به دلیل مزایای سلامتی—افزایش یافته است. جایگزین‌های گیاهی برای لبنیات و غذاهای حیوانی مزایای زیر را دارند:

۱. کاهش عوامل التهاب‌زا

غذاهای گیاهی عاری از هورمون‌های حیوانی، IGF-1، کازئین و بسیاری از چربی‌های اشباع هستند. این به‌خودی‌خود باعث کاهش التهاب می‌شود.

۲. سرشار از فیبر و آنتی‌اکسیدان‌ها

فیبر روده را سالم نگه می‌دارد و از رشد باکتری‌های ضدالتهاب مانند Faecalibacterium prausnitzii حمایت می‌کند.
آنتی‌اکسیدان‌های موجود در سبزی‌ها و میوه‌ها نیز رادیکال‌های آزاد را کاهش می‌دهند و از التهاب جلوگیری می‌کنند.

۳. کاهش وزن و بهبود متابولیسم

رژیم‌های گیاهی باعث کنترل وزن، کاهش مقاومت به انسولین و کاهش CRP می‌شوند—سه عامل کلیدی در التهاب مزمن.

۴. گزینه‌های عالی برای جایگزینی لبنیات

امروزه انواع گسترده‌ای از جایگزین‌های لبنیات وجود دارد:

شیر بادام، سویا، جو، نارگیل و برنج
ماست‌های گیاهی
پنیرهای گیاهی مبتنی بر مغزها
کره و خامه گیاهی

این محصولات علاوه بر نداشتن لاکتوز و چربی‌های اشباع، اغلب با ویتامین B12 و کلسیم غنی‌سازی می‌شوند.

جمع‌بندی

بر اساس شواهد علمی متعدد، مصرف لبنیات—می‌تواند در برخی افراد باعث افزایش نشانگرهای التهابی شود. همچنین پروتئین‌ها، هورمون‌ها، چربی‌های اشباع و ترکیبات دیگر موجود در لبنیات نقش مهمی در پاسخ‌های ایمنی و التهابی دارند.

در مقابل، رژیم‌های گیاهی و جایگزین‌های غیرحیوانی نه تنها التهابات مزمن را کاهش می‌دهند، بلکه فواید گسترده‌ای برای قلب، روده، وزن بدن، انرژی روزانه و سلامت کلی دارند.

به همین دلیل، بسیاری از متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند که مصرف لبنیات—به‌خصوص انواع پرچرب—کاهش یابد و بخش بیشتری از رژیم غذایی از منابع گیاهی تأمین شود.

منابع

۱. Fritsche KL. “Saturated fat and inflammation.” Nutrients. 2015.
۲. Dugan CE, Fernandez ML. “Effects of dairy on metabolic health.” Advances in Nutrition. 2014.
۳. Whiteside E. “The impact of casein on gut inflammation.” Journal of Gastroenterology. 2018.
۴. Satija A, Hu FB. “Plant-based diets and chronic disease.” JAMA Internal Medicine. 2018.
۵. Micha R, Mozaffarian D. “Meat intake and inflammation biomarkers.” Circulation. 2010.
۶. Ludwig DS. “Dairy consumption and IGF-1 levels.” The American Journal of Clinical Nutrition. 2013.
۷. Wang Z et al. “TMAO and cardiovascular risk.” New England Journal of Medicine. 2014.
۸. McDougall J. The Starch Solution. 2012 – مرجع معتبر در بررسی اثر رژیم‌های گیاهی بر کاهش التهاب.
۹. Barnard ND. “Effects of plant-based diets on inflammation.” Nutrition Reviews. 2019.