مصرف ماهی و تاثیر آن بر سلامت مغز جنین

تاریخ : 1404.08.28

نویسنده : AdoniS

نظرات : 0

دوران بارداری یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین مراحل رشد انسان به شمار می‌آید؛ مرحله‌ای که تمامی تجربه‌های تغذیه‌ای مادر، مستقیماً در شکل‌گیری ساختارهای حیاتی بدن جنین، از جمله مغز اثر می‌گذارد. در میان انواع مواد غذایی که برای این دوره توصیه می‌شود، ماهی همواره جایگاه ویژه‌ای داشته است. دلیل این جایگاه، تنها به پروتئین بالا یا ویتامین‌های متنوع موجود در ماهی محدود نمی‌شود؛ بلکه نقش حیاتی اسیدهای چرب امگا-۳ در رشد سلول‌های عصبی و عملکردهای شناختی جنین، ماهی را به غذایی کلیدی تبدیل کرده است.

بااین‌حال، مانند بسیاری از موضوعات تغذیه‌ای، مصرف ماهی نیز صورت دوم سکه را دارد. برخی ماهی‌ها ممکن است حاوی فلزات سنگینی مانند جیوه باشند؛ موضوعی که در سال‌های اخیر نگرانی برخی مادران را برانگیخته است. از سوی دیگر، بدیهی است که همواره لازم نیست تنها منبع این چربی‌های ارزشمند، ماهی یا محصولات حیوانی باشد؛ چراکه منابع گیاهی بسیاری وجود دارند که نه‌تنها خطر آلودگی‌های زیست‌محیطی را ندارند، بلکه مزایای بیشتری نیز از نظر سلامت عمومی ارائه می‌کنند.

اهمیت رشد مغز جنین و نقش تغذیه مادر

مغز جنین از هفته سوم بارداری شروع به شکل‌گیری می‌کند و تا پایان بارداری با سرعتی شگفت‌آور رشد می‌یابد. در این دوره، سلول‌های عصبی، مسیرهای سیناپسی و ساختارهای پیچیده شبکه عصبی یکی پس از دیگری تشکیل می‌شوند. این رشد سریع نیازمند مواد مغذی کلیدی مانند:

DHA (Docosahexaenoic Acid)
EPA (Eicosapentaenoic Acid)
ید، آهن، کولین، ویتامین D و اسید فولیک

است. در میان این مواد، DHA از بقیه متمایز است؛ چراکه حدود ۳۰٪ بافت مغز را چربی تشکیل می‌دهد و سهم بزرگی از این چربی، DHA است. کمبود DHA در دوران بارداری می‌تواند منجر به:

کاهش رشد شناختی
تأخیر در تکامل بینایی
ضعف در شکل‌گیری نورون‌ها
مشکلات توجه و یادگیری در سنین بالاتر

شود.

چرا ماهی منبع خوبی برای DHA و امگا-۳ است؟

ماهی—به‌ویژه ماهی‌های آب‌های سرد—یکی از غنی‌ترین منابع طبیعی امگا-۳ محسوب می‌شود. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که زنان بارداری که به‌طور منظم و کنترل‌شده ماهی مصرف می‌کنند، در مقایسه با افراد با مصرف کم، معمولاً نوزادانی با توانایی شناختی بالاتر، عملکرد بهتر در آزمون‌های بینایی و رشد عصبی مطلوب‌تر به دنیا می‌آورند.

برخی از فواید مصرف متعادل و سالم ماهی در دوران بارداری عبارت‌اند از:

۱. بهبود رشد ساختارهای عصبی

اسیدهای چرب امگا-۳ مانند DHA مستقیماً در ساخت غشای نورون‌ها دخیل هستند. بدون این چربی‌ها، سلول‌های عصبی نمی‌توانند به‌خوبی شکل بگیرند یا عملکرد طبیعی خود را داشته باشند.

۲. کاهش خطر زایمان زودرس

مطالعات نشان می‌دهد که مصرف کافی امگا-۳ می‌تواند احتمال زایمان زودرس را کاهش دهد. زایمان زودرس یکی از عوامل اصلی مشکلات شناختی نوزادان است.

۳. تقویت رشد بینایی

شبکیه چشم از نظر ساختاری وابستگی زیادی به DHA دارد؛ بنابراین مصرف ماهی به تقویت رشد بینایی جنین کمک می‌کند.

اما همه چیز درباره ماهی مثبت نیست؛ نگرانی درباره جیوه

در سال‌های اخیر، نگرانی درباره وجود جیوه در برخی انواع ماهی مطرح شده است. جیوه ماده‌ای سمی است که به‌ویژه برای مغز در حال رشد جنین خطرناک است. مقدار زیاد جیوه می‌تواند باعث:

اختلال در رشد مغز
کاهش هوش
مشکلات گفتاری و حرکتی
اختلال توجه

شود.

ماهی‌های بزرگ‌تر و شکارچی معمولاً مقدار بیشتری جیوه در بدن خود انباشته می‌کنند. از جمله:

کوسه
اره‌ماهی
ماهی ماکرو بزرگ
ماهی تن بزرگ (البته تن سبک، جیوه کمتری دارد)

بنابراین اگرچه ماهی منبع ارزشمندی است، اما انتخاب نوع ماهی و میزان مصرف اهمیت بسیار بالایی دارد.

چه مقدار ماهی برای زنان باردار بی‌خطر و مفید است؟

به‌طور معمول توصیه می‌شود:

۲ تا ۳ وعده ماهی کم‌جیوه در هفته (هر وعده ۱۰۰–۱۲۰ گرم)
اجتناب از ماهی‌های پرجیوه
ترجیح ماهی‌های سالمون، ساردین، قزل‌آلا، کولی و تن سبک

این میزان معمولاً هم نیاز به DHA را تأمین می‌کند و هم خطر مربوط به فلزات سنگین را کاهش می‌دهد.

مضرات مصرف محصولات حیوانی

اگرچه ماهی بخش مفیدی از رژیم غذایی است، اما بسیاری از دیگر محصولات حیوانی مصرف‌شده در جامعه امروز اثرات نامطلوبی دارند. مصرف غذاهای حیوانی می‌تواند باعث مشکلات زیر شود:

۱. افزایش التهاب در بدن

غذاهای حیوانی حاوی مقادیر بالایی چربی اشباع هستند که می‌تواند سطح التهاب سیستمیک را افزایش دهد. التهاب در مادر باردار می‌تواند رشد جنین را مختل کند.

۲. افزایش خطر بیماری‌های قلبی برای مادر

چربی‌های اشباع و کلسترول بالا زمینه‌ساز مشکلات قلبی‌عروقی، فشار خون و دیابت بارداری هستند.

۳. احتمال آلودگی‌های میکروبی و انگلی

گوشت‌های حیوانی در صورتی که به‌خوبی پخته نشوند ممکن است حامل باکتری‌ها یا انگل‌های خطرناکی باشند که سلامت مادر و جنین را تهدید می‌کنند.

۴. اثرات زیست‌محیطی و اخلاقی

صنعت دامپروری یکی از بزرگ‌ترین عوامل گرمایش زمین، جنگل‌زدایی و آلودگی آب‌هاست که خود به‌صورت غیرمستقیم بر شرایط محیطی مؤثر بر سلامت انسان نیز تأثیر دارد.

منابع جایگزین گیاهی برای امگا-۳ و رشد مغز جنین

بسیاری از زنان باردار—به‌ویژه کسانی که رژیم گیاه‌خواری یا گیاه‌پایه دارند—می‌توانند با استفاده از منابع گیاهی، نیاز خود را به امگا-۳ تأمین کنند. برخلاف تصور عموم، این منابع هم کافی هستند و هم ایمن‌تر.

۱. بذر کتان (Flaxseed)

یکی از غنی‌ترین منابع ALA، نوعی امگا-۳ گیاهی که می‌تواند در بدن به DHA تبدیل شود (هرچند میزان تبدیل محدود است).

۲. دانه چیا

سرشار از ALA، فیبر، کلسیم و آنتی‌اکسیدان‌ها. مصرف روزانه آن می‌تواند بخش مهمی از نیاز بدن را پوشش دهد.

۳. گردو

گردو یکی از بهترین منابع گیاهی امگا-۳ است و علاوه بر آن، حاوی مقادیر بالایی از ویتامین E است که برای رشد عصبی جنین ضروری است.

۴. جلبک دریایی (Algae)

جالب است بدانید DHA موجود در ماهی در واقع از جلبک‌ها می‌آید! زیرا ماهی‌ها DHA را از طریق تغذیه از جلبک‌های ریز دریافت می‌کنند.
امروزه مکمل‌های DHA گیاهی از جلبک تولید می‌شوند که ایمن‌ترین و خالص‌ترین منبع DHA برای زنان باردار محسوب می‌شوند، زیرا فاقد جیوه و آلودگی‌های دریایی هستند.

۵. روغن کانولا و سویا

این روغن‌ها مقدار قابل‌توجهی ALA دارند و برای پخت‌وپز مناسب‌اند.

مزایای استفاده از منابع گیاهی

تغذیه گیاه‌پایه در دوران بارداری در صورت برنامه‌ریزی صحیح می‌تواند مزایای زیر را داشته باشد:

کاهش التهاب
بهبود سلامت قلب
پیشگیری از اضافه‌وزن
کاهش خطر دیابت بارداری
کمک به سلامت دستگاه گوارش
کاهش خطر آلودگی‌های غذایی
تأمین فیبر و آنتی‌اکسیدان‌های ضروری

برخلاف تصور رایج، رژیم گیاهی متعادل می‌تواند کاملاً نیازهای دوران بارداری را تأمین کند.

تعادل؛ کلید اصلی در تغذیه دوران بارداری

پیام اصلی این مقاله این است که تعادل و آگاهی مهم‌تر از هر چیز دیگری است. مصرف ماهی می‌تواند برای رشد مغز جنین بسیار مفید باشد، اما باید با انتخاب هوشمندانه و دوری از ماهی‌های پرجیوه انجام شود. از سوی دیگر، استفاده از منابع گیاهی امگا-۳، به‌خصوص مکمل‌های DHA گیاهی، می‌تواند بدون هیچ‌گونه خطر زیست‌محیطی یا آلودگی، همان مزایا را ارائه کند.

هیچ غذایی به‌تنهایی معجزه‌گر نیست؛ ازدواج عقلانی میان تغذیه حیوانیِ انتخاب‌شده و سالم و تغذیه گیاهیِ غنی و متنوع می‌تواند بهترین الگوی تغذیه‌ای برای دوران بارداری باشد.

منابع

Hibbeln JR, et al. Maternal seafood consumption and developmental outcomes in children. The Lancet. 2007.
Carlson SE. Docosahexaenoic acid and arachidonic acid in infant development. Seminars in Neonatology. 2001.
Oken E, et al. Maternal fish intake during pregnancy, blood mercury levels, and child cognition. Environmental Health Perspectives. 2005.
Horrocks LA, Yeo YK. Health benefits of docosahexaenoic acid (DHA). Pharmacological Research. 1999.
Greenberg JA, et al. Omega-3 fatty acid supplementation during pregnancy. Reviews in Obstetrics & Gynecology. 2008.
Melina V, Craig W, Levin S. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016.
Mozaffarian D, Rimm EB. Fish intake, contaminants, and human health: evaluating the risks and the benefits. JAMA. 2006.